CRP je skraćenica za C reaktivni protein. C reaktivni protein je protein akutne faze koji nastaje u jetri kao odgovor na otpuštanje upalnih citokina (glikoproteina koji posreduju pri djelovanju jedne stanice na drugu). Otpušta se u krv nekoliko sati nakon oštećenja tkiva, početka infekcije ili drugih uzroka upale, a najviše vrijednosti dostiže nakon 48 – 72 sata. Jedan je od najosjetljivijih proteina akutne faze.
Povišen CRP u krvi
Mjerenje CRP-a je korisno u razlikovanju akutnih bakterijskih od virusnih infekcija, u praćenju napredovanja bolesti te u praćenju djelotvornosti liječenja. Koristan je i za rano otkrivanje postoperativnih komplikacija te odbacivanje transplantiranog organa. Normalnom se smatra vrijednost CRP-a do 5 mg/l, iako se kod starijih osoba može smatrati normalna vrijednost do 10 mg/l.
Povišene vrijednosti C reaktivnog proteina se javljaju u sklopu:
- infekcija (posebno bakterijskih)
- infekcija SARS-CoV-2 virusom
- malignih bolesti (posebno limfoma)
- autoimunih bolesti (npr. sistemski lupus)
- unutarnjeg krvarenja
- upalnih bolesti crijeva
- tuberkuloze
- akutnog infarkta miokarda
- tromboze dubokih vena
- reumatoidnog artritisa
- traume
- opeklina.
Povišen CRP uz povišene leukocite je najčešće znak bakterijske infekcije, ali se može naći i kod nekih virusnih infekcija. Tu je vrijednost CRP-a od posebne važnosti jer kod virusnih infekcija CRP ostaje pri nižim vrijednostima od očekivanih za bakterijsku infekciju.
Blago povišene vrijednosti CRP-a se nalaze kod blagih upala ili kod virusnih infekcija, a rjeđe i kod starijih osoba, trudnica, kod pušača i pretilih osoba.
Visoke i vrlo visoke vrijednosti CRP-a se nalaze kod bakterijskih infekcija i kod trauma, opeklina, a iznimno i kod gripe ili infektivne mononukleoze.
Simptomi povišenog CRP-a
CRP je visoko osjetljiv, ali nisko specifičan nalaz koji nam govori da se u organizmu nešto događa, ali ne i što se događa. Za njegovu interpretaciju je važno poznavati tegobe bolesnika, obaviti klinički pregled bolesnika te zatražiti dodatne pretrage, ponajprije kompletnu krvnu sliku. Simptomi povišenog CRP-a su zapravo simptomi osnovne bolesti koja je dovela do povišene vrijednosti CRP-a.
Uz to se još mogu javiti takozvani „opći simptomi“ kao što su:
- povišena tjelesna temperatura
- zimica i tresavica
- umor
- glavobolja
- gubitak apetita
- bolovi u mišićima i zglobovima.
Dijagnoza povišenog CRP-a
Vrijednost CRP-a se određuje u laboratoriju iz venske krvi. Nalaz je gotov isti dan. Nema posebnih priprema za CRP test. Za određivanje povišene vrijednosti CRP-a kod beba i djece može se koristiti i kapilarna krv iz prsta.
Povišen CRP kod novorođenčadi
Prva tri dana nakon poroda CRP kod novorođenčadi može biti povišen i bez prisustva infekcije. Neki od razloga su:
- povišena tjelesna temperatura majke tijekom poroda
- otežan porod
- perinatalni manjak kisika
- aspiracija mekonija.
Kod novorođenčadi najčešće ne postoje znakovi upale koji se vide kod starije djece i odraslih te je povišena vrijednost CRP-a kod novorođenčadi uz povišen broj leukocita u krvi prema nekim istraživanjima dovoljan pokazatelj infekcije i sepse. Važno je pravovremeno određivanje CRP-a radi postizanja što veće osjetljivosti testa uz detaljan fizikalni pregled te druge pretrage po indikaciji liječnika.
Povišen CRP kod djece
Povišen CRP kod djece može biti znak akutne upale ili nekog drugog akutnog zbivanja. To je posebno važno u dječjoj dobi jer su tada najčešće infekcije. Bitno je zapamtiti da povišena vrijednost CRP-a kod djeteta nije dovoljna za postavljanje dijagnoze. Potreban je uvijek neizostavan detaljni fizikalni pregled djeteta uz druge pretrage kao što je kompletna krvna slika, biokemijske analize itd.
Povišen CRP u trudnoći
Vrijednosti CRP-a u urednoj trudnoći su više nego kod žena koje nisu trudne, a rastu još više prilikom poroda što je važno uzeti u obzir prilikom interpretacije nalaza povišenog CRP-a kod trudnica.
Prema nekim istraživanjima povišene vrijednosti CRP-a u trudnoći su povezane s većim rizikom za fetalne i majčinske komplikacije. Potreban je individualan pristup trudnici, uzevši u obzir zdravstveno stanje prije trudnoće, komplikacije razvijene u trudnoći te obaviti detaljan fizikalni pregled i po potrebi zatražiti dodatne testove.
Povišen CRP kod tumora
C reaktivni protein je povišen u malignim bolestima što pokazuje usku povezanost upalnog procesa i malignog procesa. CRP se često koristi kao jedan od prediktora preživljenja nakon operacije kod raznih tumora kao što su:
- tumori jednjaka
- debelog crijeva
- hepatocelularni (karcinom koji primarno nastaje u stanicama jetre)
- gušterače
- mokraćnog mjehura
- bubrega
- jajnika
- grlića maternice.
Mjerenje vrijednosti CRP-a je jednostavan i dostupan test koji se može koristiti kao dodatni prognostički faktor za preživljenje i postoperativno praćenje u nekim tumorskim bolestima.
Povišen CRP kod viroze
Povišen CRP se vidi i u virusnim infekcijama no njegove vrijednosti su niže nego kod bakterijskih infekcija, čak i kod onih virusnih infekcija koje prati porast broja leukocita u krvi (adenovirusi, koksaki virus, ehovirusi, virusi influence). Za većinu virusnih infekcija je ipak specifičnije da nema porasta ukupnog broja leukocita (ili im je broj snižen) uz porast limfocita u diferencijalnoj krvnoj slici. Kod bakterijskih infekcija očekujemo porast broja leukocita uz prevladavanje neutrofila u diferencijalnoj krvnoj slici. Istraživanja su pokazala da vrijednosti CRP-a u virusnim infekcijama uglavnom ne prelaze 40-50 mg/l, a sve vrijednosti više od toga ukazuju na moguću bakterijsku infekciju.
Liječenje povišenog CRP-a
Ne liječi se povišena vrijednost CRP-a nego se liječi osnovna bolest koja je dovela do povišene vrijednosti CRP-a, a praćenje njegove vrijednosti nam može biti koristan alat u procjeni odgovora na liječenje.
Povišene vrijednosti kod beba i male djece nam mogu biti putokaz treba li uvesti antibiotsku terapiju ili ne. No o tome odlučuje liječnik, nakon fizikalnog pregleda djeteta.
C reaktivni protein je prema istraživanja izvrstan pokazatelj da se u organizmu zbiva neki upalni proces. Visoko je osjetljiv, ali nisko specifičan. Govori nam da se nešto zbiva, ali ne što i gdje se zbiva. Zato je važno zapamtiti da je on samo jedan od laboratorijskih parametara i nije dovoljan za dijagnozu bolesti. Dijagnozu bolesti postavlja liječnik nakon fizikalnog pregleda i nadopunjavanja s drugim pretragama. Ono što mi možemo učiniti za sprječavanje upalnih procesa je ojačati imunitet pravilnom prehranom, boravkom na svježem zraku, zdravim životnim navikama, dovoljnom količinom sna i vode te po potrebi uzimanjem određenih dodataka prehrani u dogovoru s liječnikom, nutricionistom ili ljekarnikom.
